پرهنگ

تداوم چند ساله نام گذاری های اقتصادی مقام معظم رهبری نشان می دهد توجه به موضوعات اقتصادی باید در برنامه ریزی های حامیان ولایت بیش از گذشته مورد توجه قرار گیرد. فعالان اردوهای جهادی نیز از این قاعده مستثنی نیستند و بلکه باید بیش از سایرین به این موضوع توجه نشان دهند.

اما در یک حرکت جهادی چه فعالیت اقتصادی می توان به انجام رساند؟ متنی که در ادامه می آید تلاش کرده است فعالیت های اقتصادی قابل اجرا در یک اردوی جهادی را در سه دسته بیان کند.

 الف- فرهنگ اقتصادی:

فقر اقتصادی بسیاری از مناطق محروم، برآمده از فقر امکانات نیست. ریشه فقر این مناطق در فقر فرهنگی است. روستاییانی که به زندگی بدون تحول و فاقد همکاری با سایر اهالی عادت کرده اند و کمترین مقدار تولید آنها را راضی می کند، نیازمند افزایش امکانات نیستند. آنها به تغییر نوع نگاه به دنیای اطراف نیازمندند. برای اصلاح فرهنگ اقتصادی منطقه سه محور مهم وجود دارد که در اینجا ذکر می گردد. همچنین یک فعالیت آموزشی نیز در ادامه همین بخش آمده است.

1-    فرهنگ تحول طلبی

وقتی کسی در یک زندگی سطح پائین رشد می کند و تربیت می شود، به مدل خاصی از زندگی عادت خواهد کرد و روحیه تغییر در آن مدل را نخواهد داشت. اکثر اهالی روستاهای محروم چنین وضعیتی دارند. چه بسا روستاییانی که با تلاش خود کارهای ظاهراً نشدنی را در روستای خود اجرا کرده اند و نهایتاً توانسته اند تحول را به منطقه خود هدیه کنند. و چه بسا روستاهایی که امکانات طبیعی بیشتری از روستاهای دسته اول داشته اند، اما به دلیل بسنده کردن مردم منطقه به همان چیزی که هستند، رشدی نکرده است.

اعضای اردوهای جهادی در فعالیت های فرهنگی خود باید القای صحیح این روحیه را مد نظر قرار دهند. چه در صحبت هایشان با نسل قدیم روستاییان که می تواند باعث اتفاقات زود بازده شود و چه در کلاس هایی که برای نسل جدید و نوجوانان و جوانان تشکیل می شود و القای این روحیه در این کلاس ها، می تواند در بلند مدت برای روستا (و کشور) مفید باشد.

2-    فرهنگ تعاون

در اردوی جهادی نوروز 90، در یکی از روستاهای استان کرمانشاه به نام وینه سفلی مشغول کار فرهنگی بودم. آب لوله کشی این روستای 4 خانواری خشکیده بود و اهالی برای تأمین آب مصرفی خود روزی سه یا چهار نوبت با سختی زیادی به چشمه روستا می رفتند. از علت خشکیدن چشمه که پرسیدم، متوجه شدم با کمی عمیق تر شدن چاه چشمه، مشکل آب روستا (و احتمالا روستای مجاور) حل خواهد شد، اما هیچ کس تا کنون برای اجرای این طرح پیش قدم نشده است. هر کدام از جوان های روستا، به تنهایی می توانستند از پس این کار برآیند و اگر هم قرار بود اجرای کار به کس دیگری سپرده شود، هزینه اش هرگز به 50 هزار تومان نمی رسید. اما چندین ماه بود که به دلیل عدم همکاری اهالی! این مشکل همچنان ادامه یافته بود.

این ماجرا، به خوبی نشان دهنده آن است که روحیه تعاون و از خودگذشتگی، تا چه اندازه نیازمند تقویت است. القای این روحیه می تواند امکان تغییر عمده در روستا را ایجاد کند. اگر اهالی به ایجاد تحول در منطقه علاقه مند باشند، اما حاضر به پرداخت هزینه های مادی و معنوی تحول نباشند یا نخواهند با سایرین همکاری کنند، هیچ تحولی اتفاق نمی افتد و وضع زندگی روستائیان منطقه، با سختی و مشکلات خود عجین خواهد ماند.

3-    قناعت در مصرف و حرص در تولید

یک مزیت اخلاقی روستاییان نسبت به اهالی شهر، قناعت بالای آنهاست. این قناعت به معنای راضی شدن به حداقل مصرف است. اما همین قناعت گاهی به تولید هم سرایت می کند. یعنی مردم به حداقل تولید راضی می شوند.

شاید اندکی تلاش بتواند یک خانواده را در تولید بیشتر یک محصول موفق کند، اما آن خانواده ضرورتی برای این کار احساس نمی کند و به همان تولید معمول قانع می شود. ایجاد احساس حرص در تولید برای تحول در منطقه بسیار مفید است. البته باید بسیار دقت کرد که این حرص، به مصرف سرایت نکند و این مزیت روستا را از بین نبرد.

4-    آشنا کردن اهالی با روش اجرای برخی فعالیت های اداری

در ادارات مرتبط با روستاییان (مانند جهاد کشاورزی به صورت تخصصی یا بانک ها و ادارات دیگر به صورت عمومی) خدمات گوناگونی ارائه می شود که ممکن است اهالی روستاها آشنایی کافی با آن نداشته باشند. آشنا کردن بزرگترهای روستا با فرایند انجام بعضی کارها، به اهالی کمک می کند که در فرایند ایجاد تحول در روستا به خوبی از ظرفیت ادارات دولتی و شبه دولتی استفاده کنند.

 ب- کمک به کشاورزی:

مهمترین شغل روستاها، کشاورزی است. (شامل زراعت، باغداری، دامداری و فعالیت های پیرامونی و مشابه) در صورتی که بتوانیم به کشاورزی روستا کمک کنیم، در حقیقت مهمترین چرخ اقتصاد روستا را به حرکت در آورده ایم.

البته در این اقدامات باید به خاطر داشت که «کمک های جهادی» به دلیل تنبلی روستائیان تبدیل نشود و نوع اقدامات برای الگو دهی، کمک فکری یا کمک برای راه اندازی باشد.

در ادامه شش نوع فعالیت پیشنهادی از این دست اقدامات ارائه می شود:

1-    همراه داشتن متخصص کشاورزی برای اصلاح رفتارهای کشاورزی اهالی

معمولاً همراه با تیم های جهادی، متخصصینی در رشته های پزشکی، هنری، فرهنگی و عمرانی حضور دارند که از آنها در رشته تخصصی خودشان استفاده می شود. سایر همراهان حرکت جهادی در بین رشته های فوق الذکر تقسیم می شوند و از تخصص های دیگر (و حتی گاهی از همین تخصص های پیش گفته) به خوبی استفاده نمی شود.

در مقابل گاهی عمل به بدیهیات کشاورزی نیز در بین بعضی اهالی روستاها دیده نمی شود. گاهی نیز البته به پیشنهادهای علمی تری برای اصلاح اقدامات کشاورزی موجود در روستاها نیاز است.

به جاست که در اردوهای جهادی، تیم های کشاورزی نیز با حضور مهندسین یا افراد با تجربه در زمینه های کشاورزی، زراعت، پرورش دام و طیور و... شکل بگیرد. این تیم ها در منطقه به طور خاص به بررسی شرایط کشاورزی و روش های اجرایی اهالی بپردازند و پیشنهادهای حتی الامکان کم هزینه و نزدیک به اجرا برای اهالی پیدا کنند.

از تغییر روش شخم زدن یک زمین تا پیشنهاد یک محصول متناسب با آب و هوای منطقه و آموزش روش کاشت تا برداشت آن، همه می تواند از طریق این گروه به اهالی منطقه ارائه شود. بعضی از این پیشنهادها می تواند مبنای عمل برای بندهای بعدی همین مقاله قرار بگیرد.

2-    فعال سازی بخش های دولتی

برای برگزاری اردوی جهادی، معمولاً رایزنی های زیادی با ادارات و ارگان های دولتی انجام می شود. از این فرصت می توان برای ارائه مشاوره به آن ادارات نیز استفاده کرد. به عنوان مثال، اگر تیم کشاورزی یا حتی سایر اعضای اردو نیازی را در منطقه تشخیص دادند که به دست یکی از ادارات جهاد کشاورزی (مانند اداره ترویج) قابل حل است، مسئولان اردوی جهادی می توانند این نیاز را به اداره مربوطه منتقل کنند و تا حد امکان برای قانع کردن مسئولان دولتی تلاش کنند. حتی در صورت نیاز به پیگیری اقدامات آن اداره نیز بپردازند.

بدیهی است که بخش دولتی، به سرعت و دقت بچه های جهادی اقدام نخواهد کرد. انتقال روحیه جهادی یا لااقل خسته نشدن جهادی ها از پیگیری مستمر نیاز اهالی، اصلی ترین نیاز این کار است.

3-    اجرای طرح هایی برای الگوگیری اهالی

سالها پیش که دکتر ده مرده رئیس دانشگاه زابل بود، برای آنکه به اهالی آن منطقه اثبات کند خیار گلخانه ای در آنجا قابل کشت است، گلخانه هایی ایجاد کرده بود و خیار تولیدی آن را به قیمت کمی در اختیار اهالی می گذاشت.

گاهی اهالی یک منطقه که سال ها با مدلی از کسب درآمد و کار مألوف بوده اند، راه های جدید را نمی پذیرند. ایجاد انگیزه برای اقدامات جدید نیز می تواند یکی از کارکردهای اردوی جهادی باشد. به عنوان مثال، واکسیناسیون دام ها یا سرپوشیده کردن انهار یک منطقه، الگویی برای سال های بعد است. هر چند این اقدام هزینه بر است، اما اگر بتوان مانند فعالیت های عمرانی منابعی برای این اقدامات فراهم کرد، در میان مدت باعث تغییر رفتار بومی های منطقه خواهد شد و بر بازدهی اقتصادی شان موثر است.

4-    اجرای فعالیت های عمرانی موثر در اقتصاد

نوع فعالیت های عمرانی که در حال حاضر در اردوی جهادی انجام می شود، بیشتر در حوزه های فرهنگی متمرکز است. اما می توان بخشی از فعالیت های عمرانی را نیز در مسیر اقتصادی قرار داد. به عنوان مثال، ساخت آب بند برای بخش هایی که نیازمند منبعی برای آبیاری هستند یا سرپوشیده کردن انهار منطقه می تواند در این راستا انجام شود.

مزیت این اقدامات از آنجاست که از یک طرف اهداف عمرانی اردو را تأمین می کند و از طرف دیگر مزیت اقتصادی برای منطقه ایجاد می کند. همچنین الگویی خواهد بود برای آنکه خود اهالی اقدامات بعدی خود را جهت دهی کنند.

5-    کمک به اهالی در طرح های بلند مدت و میان مدت

بعضی طرح های بلند مدت یا میان مدت به دلیل مشکلات و هزینه های هنگام راه اندازی، هیچ گاه شروع نمی شوند. ممکن است کسانی در روستا علاقه مند به ایجاد باغ یا گلخانه باشند، اما به خاطر هزینه ها و مشکلات اولیه آن را شروع نکنند.

کمک به اهالی برای اجرای چنین طرح هایی، راه را برای تغییر چهره اقتصادی مناطق روستایی هموار می کند. مخصوصا کمک های فکری و اجرایی، بیش از کمک های مالی مورد تأکید است. کمک های مالی ممکن است اهالی را به اردوی جهادی وابسته کند ولی کمک های فکری و اجرایی با جایگزین کردن یک منبع مشورتی دیگر (مانند ادارات مرتبط با موضوع) قابل حذف هستند.

اینگونه کمک ها حتی در فعالیت های مستمر روستاییان نیز قابل اجراست. به عنوان مثال در فصل های کاشت یا برداشت، می توان تعدادی نیروی آزاد درون اردوی جهادی داشت که هر روز به مزرعه یا باغ یکی از روستائیان بروند و او را یاری کنند. نمونه این تجربه را در ابتدای شکل گیری جهاد سازندگی داشته ایم.

ج- فعالیت های اقتصادی

1-    رایزنی با سرمایه گذاران بخش های مختلف برای ایجاد اشتغال در منطقه

ایجاد اشتغال، یکی از مهم ترین اولویت های اقتصادی هر منطقه است. اما این مسئله با اردوهای چند روزه قابل اجرا نیست. برگزار کنندگان اردوی جهادی می توانند در ایام قبل و بعد از اردو، ظرفیت های منطقه برای اشتغال را شناسایی کنند و با سرمایه گذاران مختلف وارد مذاکره شوند.

روستایی که به خاطر نداشتن سردخانه و انبار مناسب، اهالی را مجبور می کند محصولات کشاورزی را بلافاصله بعد از برداشت (و با حداقل قیمت) بفروشند، منطقه ای که دارای معدن سنگ است، اما سنگ هایش برای کارخانه ای در استانی دیگر می رود و بازگشت مادی برای خود اهالی ندارد، منطقه ای که به خاطر نداشتن کارخانه بسته بندی، محصولاتش را به ارزانی عرضه می کند و نمونه های دیگری از این دست، همه و همه با سرمایه گذاری مناسب می توانند مشکلات خود را حل کنند و ضریب بیکاری را نیز کاهش دهند.

2-    جمع آوری کمک خیرین برای سرمایه گذاری

جمع آوری کمک برای ساخت مسجد و مدرسه، نسبتاً آسان است. اما اگر قرار باشد کمک خیرین برای سرمایه گذاری و پروژه های اقتصادی در یک منطقه جمع آوری شود، احتمالاً مشکلات راضی کردن خیرین بیشتر خواهد بود.

اما با جمع آوری این سرمایه ها، می توان بعضی فعالیت های عام المنفعه اقتصادی را اجرا نمود. حفر چاه، تکمیل جاده و تقویت تعاونی های کشاورزی و صنفی، نمونه ای از فعالیت هایی است که با این سرمایه ها می توان به انجام رساند.

3-    شناسایی شغل های جدید، مورد نیاز و کم سرمایه در منطقه

مطمئناً در مناطق محروم، مشاغل فراموش شده زیادی پیدا می شود. ممکن است با پیشنهاد این مشاغل به بعضی اهالی، مشکل بیکاری چند نفری از آنها حل شود و در مقابل منطقه یک قدم به سمت آبادانی حرکت کند. گاهی نیز شغل مورد نظر نیازمند آموزش است و باید روشی برای تعلیم آن یافت و به اهالی ارائه کرد.

پیشنهاد تأسیس آرایشگاه مردانه در مناطقی که چندین روستای همجوار از این امکان محروم هستند، فروش بعضی مایحتاج از قبیل کفش و لباس، تعمیر کیف و کفش (کفاشی)، بعضی مشاغل خدماتی و مشاغلی از این دست، می توانند جزء پیشنهادها قرار بگیرند.

البته مشاغل مختلف را باید با توجه به سطح زندگی اهالی بررسی کرد و حتی محتمل است که در منطقه ای نتوان شغل مناسبی پیشنهاد داد. اما هستند مناطق محرومی که تعداد زیادی از شغل های پیش گفته را می توانند پیاده کنند.

4-    هدایت تحصیلی فرزندان اهالی به سمت مشاغل ضروری منطقه

هیچ آبادگری نمی تواند بهتر از خود اهالی، محرومیت را از چهره منطقه پاک کند. به این منظور لازم است با یک نگاه بلند مدت، فرزندان دبیرستانی و در آستانه دانشگاه را به رشته هایی هدایت کرد که مورد نیاز آن منطقه باشد.

به عنوان مثال می توان رشته های فنی حرفه ای از قبیل پرورش دام و طیور، باغداری و زراعت، زنبورداری، تعمیر تجهیزات کشاورزی و... در دوره دبیرستان و متناظر آنها در دانشگاه را پیشنهاد داد.

البته باید دقت داشت که در کنار این هدایت تحصیلی، باید از نظر روانی برای باقی ماندن آن دانش آموز در منطقه آمادگی وجود داشته باشد. بدیهی است که این رشته ها برای کسی که میل مهاجرت به شهر در او بسیار زیاد است، به هیچ وجه مفید نخواهد بود.

 ***

بسیاری از مسائل پیش گفته، ممکن است جسته و گریخته در اردوهای جهادی اجرا شوند، اما استفاده حداکثری از اردوی جهادی برای ایجاد تحول اقتصادی در مناطق محروم، کمتر دیده شده است.

از دیگر سو، توجه به مسائل اقتصادی نباید فعالیت های فرهنگی را تحت الشعاع قرار دهد. شاید بتوان گفت همچنان محرومیت فرهنگی مناطق محروم، بسیار بیش از محرومیت اقتصادی آنهاست و حتی ریشه محرومیت اقتصادی بعضی مناطق در فرهنگ ضعیف آنجاست.